All for Joomla All for Webmasters

Szczególne korzystanie z wód w aspekcie obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego

Szczególne korzystanie z wód wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, choć w pewnych przypadkach ustawodawca przewidział zwolnienia z tego obowiązku.

Zagadnienie korzystania z wód pojawia się w przypadku wielu zamierzeń inwestycyjnych, które na różne sposoby mogą wpływać na stan środowiska wodnego bądź wykorzystywać jego zasoby. Regulacje w tym zakresie mogą w znaczący sposób wpłynąć na prawa i obowiązki inwestorów, a sama kwestia korzystania z wód stanowi jeden z istotnych elementów całego procesu inwestycyjnego.

Jak rozumieć korzystanie z wód?

Na gruncie przepisów ustawy - Prawo wodne korzystanie z wód określono jako używanie ich na potrzeby ludności oraz gospodarki, przy czym wyodrębniono trzy jego rodzaje: zwykłe, powszechne i szczególne. Jedynym rodzajem korzystania wymagającym uzyskania pozwolenia wodnoprawnego zgodnie z tymi przepisami jest korzystanie szczególne, przy czym najważniejsze działania, które mogą być prowadzone w ramach tego korzystania, wskazano w art. 37 ww. ustawy. Wypada pamiętać, że działania te nie stanowią katalogu zamkniętego, a oceniając, czy dane zamierzenie stanowi szczególne korzystanie z wód, należy kierować się przede wszystkim oceną, czy wykracza ono poza korzystanie zwykłe lub powszechne. Te dwie ostatnie grupy zostały scharakteryzowane odpowiednio jako służące zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego (korzystanie zwykłe) bądź służące do zaspokajania potrzeb osobistych, go­spodarstwa domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, a także do wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych oraz amatorskiego połowu ryb (korzystanie powszechne). Oczywiście od każdej reguły są wyjątki, a zatem znajdziemy je i tutaj. Z grupy działań stanowiących zwykłe korzystanie z wód wyłączone zostały następujące przedsięwzięcia: nawadnianie gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni; pobór wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5 m3 na dobę; korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodar­czej; rolnicze wykorzystanie ścieków lub wprowadzanie do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3 na dobę.

Z kolei do powszechnego korzystania nie są zaliczane: wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz z wód morza terytorialnego; wycinanie roślin z wód lub brzegu; wydobywanie kamienia i żwiru z potoków górskich; korzystanie z wód w zbiornikach wodnych, przeznaczonych do chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych, usytuowanych na wodach płynących, oraz wprowadzanie ścieków.

W toku postępowania inwestycyjnego przedsiębiorca spotyka się najczęściej z przedsięwzięciami stanowiącymi szczególne korzystanie z wód, wymagające - jak już wspomniano - uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Działania wymienione wprost w art. 37 Prawa wodnego obejmują:

- pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych;

- wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;

- przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych;

- piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchnio­wych;

- korzystanie z wód do celów energetycznych;

- korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu;

- wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu;

- rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.

W ustawie zdefiniowano również działania, do których przepisy dotyczące korzystania z wód stosuje się „odpowiednio". Wyróżniono tutaj nawadnia- nie/odwadnianie gruntów; odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych; użytkowanie wód znajdujących się w rowach; wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; wprowadzanie ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących własność innych podmiotów; rolnicze wykorzystanie ścieków; wydobywanie z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu; piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych. W judykaturze oraz piśmiennictwie wskazuje się, że stosowanie przepisów „odpowiednio” oznacza trzy możliwości:

1) stosowanie wprost, bez żadnych modyfikacji, w stosunku do innego przedmiotu niż określony w przepisie;

2) stosowanie ich z odpowiednimi modyfikacjami;

3) brak zastosowania wobec innego przedmiotu ze względu na bezprzedmiotowość lub sprzeczność z innymi przepisami.

         Jako przykład powyższej kwestii można wskazać wprowadzanie ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego do kanalizacji innego pod­miotu. Jest to działanie wymagające uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, a zatem co do zasady przepisy dotyczące uzyskiwania tych zezwoleń powinny być w tym zakresie stosowane odpowiednio. Dotyczy to m.in. treści dokumentacji, składanej przy wniosku o udzielenie przedmiotowego pozwo­lenia - w tym również operatu wodnoprawnego. Należy jednak zwrócić uwagę, że określenie niektórych z elementów tej dokumentacji dla omawianej działalności jest całkowicie bezcelowe. Zgodnie z art. 132 ust. 3 pkt 1 Prawa wodnego w części graficznej operatu wodnoprawnego zaznacza się plan urządzeń wodnych i zasięg oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych, z oznaczeniem nieruchomości wraz z ich powierzchnią, naniesiony na mapę sytuacyjno-wysokościową terenu. Oczywiste jest, że w przypadku tego konkretnie działania, kiedy źródło potencjalnego zanieczyszczenia, tj. ścieki, jest przemieszczane na każdym etapie w całkowicie szczelnym, odizolowanym od środowiska urządzeniu (sieć kanalizacyjna, zbiornik bezodpływowy), zasięg oddziaływania ogranicza się do tego urządzenia, nie mając wpływu na nieruchomość, na której jest ono zlokalizowane. Organ właściwy do wydania pozwolenia ma w takiej sytuacji podstawy do odstąpienia od tego właśnie wymagania operatu wodnoprawnego, gdyż jest ono bezprzedmiotowe.

Zgodnie z przepisami ustawy - Prawo wodne każdy rodzaj szczególnego korzystania z wód wymaga uzyskania przez podmiot pozwolenia wodno- prawnego (art. 122 ust. 1 pkt 1). Ze względu na rozległą problematykę każdy rodzaj wymagałby też oddzielnego opracowania, jednak z powodu ograniczonego miejsca omówione zostaną jedynie najważniejsze kwestie.

Odprowadzanie ścieków - najpowszechniejszy rodzaj szczególnego korzystania z wód

Najczęściej chyba spotykanym rodzajem szczególnego korzystania z wód w trakcie procesu inwestycyjnego jest odprowadzanie ścieków do środowiska (tj. do wód lub ziemi), dlatego zostanie ono omówione najszerzej.

W art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy zdefiniowane zostały poszczególne rodzaje ścieków, przy czym jako pierwszą grupę wymieniono wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze, do których można zaliczyć np. wody pochłodnicze oraz ścieki pochodzące z gospodarstwa domowego. Ścieki mogą powstawać również w związku z prowadzoną przez człowieka działalnością, pomimo że do jej prowadzenia nie jest niezbędne użycie wody. Należy tutaj wskazać przede wszystkim wody opadowe i roztopowe ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów, a także wody odciekowe ze składowisk odpadów oraz obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w których są składowane odpady wydobywcze niebezpieczne oraz odpady wydobyw­cze inne niż niebezpieczne i obojętne, z miejsc magazynowania odpadów.

W tym miejscu należy poświęcić chwilę na omówienie tych stosunkowo często pojawiających się rodzajów ścieków. Wody opadowe i roztopowe, aby można było zakwalifikować jako ścieki, muszą być ujęte w system kanalizacyjny - nie traktuje się w związku z tym jako odprowadzania ścieków spływu powierzchniowego tych wód, np. z dróg bądź parkingów. Zdarza się, że spływ taki jest traktowany przez inwestorów oraz organy administracji jako odwodnienie obiektu budowlanego, również stanowiące jeden z rodzajów działalności wymagającej uzyskania pozwolenia. Jednak definicja ścieków zawarta w art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy - Prawo wodne wyraźnie wskazuje, że wody opadowe pochodzące m.in. z dróg są ściekami, nie mogą one zatem stanowić wód pochodzących z odwodnienia w myśl przepisów tej ustawy. W tym przypadku należy stosować przepisy dotyczące szczególnego korzystania z wód, nie zaś przepisy dotyczące odwodnienia obiektów budowlanych. Ponadto wydaje się, że odwodnienie ma na celu obniżenie poziomu wód zalegających w gruncie, nie zaś odprowadzanie z niego wód opadowych. Wskazuje na to art. 124 pkt 6, zgodnie z którym pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane na „odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych, jeżeli zasięg leja depresji nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem". Analizując przywołane definicje, należy również podkreślić, że wody opadowe i roztopowe pochodzące z miejsc magazynowania odpadów (każdego rodzaju) należy traktować jako wody odciekowe. Najlepszy przykład stanowią wody opadowe i roztopowe powstające na terenie stacji demontażu pojazdów. Miejsce magazynowania pojazdów takiego obiektu powinno być zlokalizowane na podłożu utwardzonym, natomiast brak jest obowiązku jego zadaszenia, w związku z czym magazynowane odpady wystawione są na działanie deszczu. Wody opadowe, infiltrując przez zgromadzone pojazdy, zebrane następnie w system kanalizacyjny, stają się wodami odciekowymi, kwalifikowanymi jako ścieki przemysłowe. W przypadku gdy zawierają one substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego (np. węglowodory ropopochodne), będą wymagały uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na podstawie art. 122 ust. 1 pkt 10 wymienionej ustawy. Rodzi to poważne konsekwencje dla podmiotów prowadzących stacje demontażu pojazdów, ponieważ - pomimo składu zbliżonego do wód opadowych i roztopowych zdefiniowanych w art. 9 ust. 1 pkt 14 lit. c) Prawa wodnego - ścieki takie nie mogą być odprowadzane do ziemi, lecz jedynie do urządzeń kanalizacyjnych. Szczególny przypadek stanowią wody opadowe odprowadzane z dachów - pomimo, iż nie są one kwalifikowane jako wody powierzchniowe lub podziemne, to ich odprowadzanie do środowiska może wymagać uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, o ile wykracza ono poza granice zwykłego korzystania z wód. I tak odprowadzanie wód opadowych z dachów domków jednorodzinnych, wpisujące się w ramy korzystania zwykłego, nie będzie wymagało uzyskania pozwolenia, gdyż działanie takie będzie służyło zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego, natomiast odprowadzanie wód z dachów wielorodzinnych budynków mieszkalnych będzie stanowić szczególne korzystanie z wód, gdyż działanie to wykracza poza korzystanie zwykłe lub powszechne. Na takie działanie konieczne będzie uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego.

W ustawie dokonano również podziału ścieków ze względu na ich rodzaje:

- ścieki bytowe - ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych, oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków;

- ścieki komunalne - ścieki bytowe lub ich mieszanina ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych;

- ścieki przemysłowe - ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu.

W tej ostatniej definicji określenie „niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi" należy rozumieć jako „niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi w czystej postaci". Oznacza to, że - przykładowo - mieszanina ścieków przemysłowych oraz ścieków bytowych powstających w związku z funkcjonowaniem zakładu będzie stanowić w całości ścieki przemysłowe, mogące zawierać substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego. Jest to również istotne z punktu widzenia konieczności uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.

 

Co jeszcze wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego?

W katalogu zawartym w art. 37 Prawa wodnego jako pierwsze wymieniono pobór i odprowadzanie wód powierzchniowych i podziemnych. O ile pojęcie poboru wody jest oczywiste, o tyle interpretacja sformułowania „odprowadzanie wód powierzchniowych i podziemnych" może nastręczać trudności. Należy pamiętać, że wody wprowadzone do urządzenia wodnego przestają stanowić wody powierzch­niowe (lub podziemne), w związku z czym ich ewentualnego odprowadzania z powrotem do środowiska nie można traktować w kategorii odprowadzania wód powierzchniowych. Wydaje się, że ustawodawca wskazał tutaj na możliwość odprowadzania wody w przypadku konieczności odciążenia cieku, np. w sytuacji wystąpienia nadmiaru wód.

Rozważając kwestię przerzutów wody oraz sztucznego zasilania wód podziemnych, należy zwrócić uwagę na cel prowadzonych działań. Przerzuty wody zgodnie art. 9 ust. 1 pkt 11 Prawa wodnego należy rozumieć jako ujmowanie i przemieszczanie wód powierzchniowych oraz niezanieczyszczonych wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych, w celu zwiększenia zasobów wodnych innych cieków naturalnych, kanałów, jezior oraz innych zbiorników wodnych. W analogiczny sposób należy traktować sztuczne zasilanie wód podziemnych, a istotą obu tych działań jest zasilenie innej zlewni.

Pozwolenie wodnoprawne wydawane na korzystanie z wód do celów energetycznych zazwyczaj nie ogranicza się tylko do tego aspektu szczególnego korzystania z wód, ale obejmuje swoim zakresem również inne rodzaje korzystania wymienione w art. 37 Prawa wodnego - przede wszystkim piętrzenie śródlądowych wód powierzchniowych. Wykonanie elektrowni wodnej może zatem wymagać nie tylko budowy urządzeń samej elektrowni, ale również urządzenia piętrzącego wodę, przy czym zazwyczaj wszystkie kwestie wymagające uzyskania pozwolenia wodnoprawnego uregulowane są w jednej decyzji. Wyjątek stanowi tutaj sytuacja, w której podmiot chce realizować inwestycję na istniejącym urządzeniu piętrzącym. Pozwolenie wodnoprawne będzie obejmować wówczas jedynie pobór wody dla celów energetycznych i jej odprowadzenie do odbiornika. Szczególnym korzystaniem z wód jest również wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, potocznie nazywane „poborem kruszywa". Wymaga ono zarówno uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, jak i zawarcia umowy na użytkowanie gruntów pokrytych wodami z zarządcą rzeki. Należy podkreślić, że usta­wodawca odstąpił od tego obowiązku, w przypadku gdy wydobywanie kruszywa jest prowadzone w związku z utrzymywaniem wód. Niektóre organy stoją jednak na stanowisku, że komercyjne wydobywanie kruszywa, nawet jeśli wspomaga utrzymanie wód, wymaga uzyskania przez podmiot stosownego pozwolenia, co więcej - wspomniana umowa użytkowania gruntów zawierana jest zazwyczaj z podmiotem już legitymującym się pozwoleniem wodnoprawnym na pobór materiału z rzek.

Zwolnienie z konieczności uzyskania pozwolenia

Jakkolwiek zgodnie z art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy - Prawo wodne szczególne korzystanie z wód, co do zasady, wymaga uzyskania pozwolenia wodno- prawnego, to jednak w określonych przypadkach ustawodawca przewidział zwolnienia z tego obowiązku. I tak w myśl art. 124 ww. ustawy nie wy­magają uzyskania pozwolenia następujące działania, mieszczące się w kategorii szczególnego korzystania z wód:

- uprawianie żeglugi na śródlądowych drogach wodnych;

- wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz wycinanie roślin w związku z utrzymywaniem wód, szlaków żeglownych oraz remontem urządzeń wodnych;

- rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych;

- pobór wód powierzchniowych lub podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę;

- odprowadzanie wód z wykopów budowlanych lub z próbnych pompowań otworów hydrogeologicznych;

- pobór i odprowadzanie wód w związku z wykonywaniem odwiertów lub otworów strzałowych przy użyciu płuczki wodnej na cele badań sejsmicznych.

         Zwolnienie z obowiązku uzyskania pozwolenia nie oznacza jednak możliwości wykonywania powyższych czynności bez uzyskania jakichkolwiek zezwoleń. Na przykład rybackie korzystanie z wód, polegające na pobieraniu pożytków (np. ryb) z publicznych wód śródlądowych, może być prowa­dzone na terenie obwodów rybackich, ustanawianych na podstawie ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym. Stosownie do art. 13 ust. 2 Prawa wodnego dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej oddaje obwody rybackie do rybackiego korzystania w drodze oddania w użytkowanie. Oddanie w użytkowanie obwodu rybackiego następuje za opłatą roczną, na podstawie umowy, do której zawarcia jest upoważniony dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej.

Powyższa krótka analiza nie wyczerpuje tematyki szczególnego korzystania z wód.
Najistotniejszą kwestią wydaje się jednak, że art. 37 Prawa wodnego, w którym wymieniono podstawowe działania z tej kategorii, nie stanowi katalogu zamkniętego.

W związku z tym analizując konieczność uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, należy zawsze mieć na uwadze przesłankę celowościową definicji szczególnego korzystania z wód, przytoczonej na wstępie, zgodnie z którą jest to korzystanie wykraczające poza korzystanie powszechne lub zwykłe.

Joanna Antoniak
2015-11-12
Inżynier Budownictwa

Początek strony